Özellikle son dönemde karşımıza çok fazla çıkan, adlarını sıklıkla duyduğumuz Moody’s, Fitch, Standards & Poors gibi kredi derecelendirme kuruluşları ne iş yapar, niye varlar, alınan kararları neye göre alıyorlar; bu kararların sebepleri ve sonuçları neler? Bu yazımda bu kuruluşları ve ilgili soruları elimden geldiğince açıklamaya çalışacağım.
Kredi derecelendirme kuruluşu ülkelerin sahip oldukları ekonomik ortamda borçlarını ödeyebilecek durumda olup olmadıklarını derecelendirir diyebiliriz. Bu derecelendirme yapılırken ülkenin mali durumu ve performansı incelenir. Sahip oldukları puanlama sistemleriyle bir ülkedeki durumun bu sistemdeki puanını belirleyip bununla ilgili bir rapor sunarlar.
Bu derecelendirmelerin asli amacı yatırımcılara, yatırım yapmak istedikleri bölgedeki riskleri göstermek, yatırımlarına nasıl bir karşılık alacaklarına dair hesaplamalar yapmalarına yardımcı olmaktır.
Kredi derecelendirme kuruluşlarının tarihi ise 1837 yılına kadar uzanır. 1837 yılında ABD ekonomisinde yaşanan büyük çöküşle birlikte bu çöküşün sebeplerinden bazılarını ortadan kaldırmak amacıyla Ticaret Ajansı (Mercantile Agency) adında bir şirket kurulmuştur sonrasında da bu isim bu amaçla kurulan şirketleri tanımlamak amacıyla kullanılmıştır. Riskin ölçülmesine duyulan ihtiyaç bu dönemlerde başlamış sayılabilir, yazımızın odağındaki şirketler de bu süreci takip eden yıllarda kurulmuştur.
Bu tarihten beri Dünya genelinde onlarca derecelendirme kuruluşu ortaya çıkmıştır. Fakat hepimizin aşina olduğu üzere en büyük ve en etkili olan üç şirket vardır; Standard & Poor’s, Moody’s ve Fitch Ratings.
Sürekli konuşulan bu üç büyük şirkete gelirsek, ilk olarak Standard & Poor’s kurulmuştur. Kuruluşu 1860 yılına dayanır fakat bugünkü adını 1941 yılında Standard Statistics Company ile birleşmesiyle birlikte almıştır. Henry Varnum Poor tarafından kurulmuştur. Moody’s, 1900 yılında dönemin demiryolu yatırımlarına dair analizler yapan John Moody tarafından kurulmuştur. Resmi kuruluş tarihi ise 1909’dur. Fitch Ratings, 1914 yılında kurulmuştur. Bugün kullanılan AAA-D Kredi Notlandırma Skalasını 1924 yılında ortaya çıkarmış ve diğer şirketlerin de kullanımına sunmuşlardır.
Bu kuruluşların Türkiye ile ilişkileri ise ülkemizdeki yabancı yatırımcı sayısının 1989 yılındaki artışıyla başlamıştır. 1991de derecelendirme sürecine girilmiş ve 1992de Türkiye’nin ilk kredi notu belirlenmiştir. (Fakat araştırmamda bu kredi notuna ulaşamadım, ulaşabildiğim ilk kredi notu 29 Nisan 1994’de Standard & Poor’s tarafından açıklanan B+ notu. Bu notlandırma sistemini de yazının ilerleyen kısımlarında açıklayacağım.) 1994’den beri düzenli olarak Türkiye hakkında güncel olarak derecelendirmeler yapılmaktadır.
Kredi derecelendirme kuruluşlarının Dünya genelinde yalnızca üç şirketin adıyla anılması ülkemizde olduğu gibi Dünyanın birçok yerinde eleştiriyle karşılanmaktadır. Üç şirketin de New York merkezli olması ve söylediklerinin kanun hükmünde olması bir bakımdan yatırımcıları ve piyasaları spekülatif analizlerle yönetebilecekleri gücü onlara sağlamaktadır. Bu görüşün özellikle 1970-1990 yılları arasında güçlenmesi, rakip olamasalar da bizlerin alınan kararları kıyaslama açısından kullandığımız, çeşitli derecelendirme kuruluşlarının Dünya genelinde ortaya çıkmasına önayak olmuştur.
Fitch tarafından 1924 yılında sunulan harf skalasına göre kullanılan notlandırma sistemi tabloda görüldüğü gibidir. Yalnızca bahsini ettiğimiz üç şirket değil Dünya genelinde sınıflandırmayı ortak bir şekilde sağlamak için kullanılır. Ve bildiğiniz üzere üniversitelerimizde de bu sistem üzerinden değerlendiriliriz.
En iyi AAA ve en kötü D olan notlandırmanın yanında bunun ne anlama geldği üç şirkette de aynı şekilde belirlenmiştir. Bu tabloya baktığımızda Türkiye’nin 1994 yılındaki durumu Standard & Poor’s tarafından B+ notuyla spekülatif olarak nitelendirilmiştir. Günümüzde de S&P tarafından B+ ile, Fitch tarafından BB- ve Moody’s tarafından B2 olarak önemli derecede spekülatif sınıfında değerlendirilmekteyiz.
Hangi şirketin hangi ülkeyi nasıl değerlendirdiğinden tek tek bahsedebilecek kadar vaktimiz yok ne yazık ki, üç şirketin dışında JCR, DBRS Morningstar gibi deredelendirme kuruluşlarının yaptıkları değerlendirmelere ve listelerine şu bağlantı üzerinden erişebilirsiniz. https://tradingeconomics.com/country-list/rating
Dünya piyasalarının 20. Yüzyıl boyunca binlerce farklı olay ile karşılaşması, bu olayların herkesi ve her yatırımcıyı farklı şekilde etkilemesi; söz konusu risklerin her zaman güncel olarak değerlendirilmesinin ve bu ihtiyacı karşılayan derecelendirme kuruluşlarının önemini küresel olarak olarak kabul ettirmiştir. Günümüzde de bu derecelendirmeler özellikle gelişmekte olan ekonomiler için hayati önem taşımaktadır.
Elimden geldiğince açıklayıcı özetleyici olmaya çalıştım arkadaşlar. Bir hatam var ise belirtmeniz veya daha iyi nasıl anlatım yapabileceğime dair önerileriniz benim için oldukça önemli, yorumlarınızı heyecanla bekliyorum.
Okuma zahmetine katlandığınız için teşekkürler. Gelecek yazılarda görüşmek dileğiyle.